İNḪANEḲA | اِنْخَنَقَ
Sözlükte inḫaneḳa اِنْخَنَقَ “boğulmak” demek olup “boğazını sıkmak, boğmak” manasındaki خَنقَ fiilinden türemiştir. Nitekim خَنَقَهُ فَاخْتَنَقَ cümlesindeki kullanım da bu anlam özelliğine işaret etmektedir. Boğularak öldürülmüş kimseye اَلْخَنِقُ veya اَلْمَخْنُوقُ denir. Koyun veya başka bir hayvanın bir ip veya çalıya takılıp kendi kendine boğulması اِنْخَقَنَتِ الشَّاةُ بِنَفْسِهَا ile anlatılır. Bu şekilde boğulan hayvan اَلْمُنْخَنِقَةُ, boğmak için kullanılan ip اَلْخِنَاقُ veya اَلْمِخْنَاقَةُ şeklinde isimlendirilir. Bir şeyi geciktirerek vaktini daraltmayı anlatmak için خَنَقْتُ الْوَقْتَ cümlesi kullanılır. Dar vadi, geçit ve sokağa اَلْخَانِقُ; insanların boğazında oluşan ve nefes almasını zorlaştıran hastalığa (boğmaca, difteri) اَلْخُنَاقُ veya اَلْخَنَاقِيَّةُ denir (Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-ʿAyn, 1/449; Ezherī, Tehzību’l-Luġa, 7/33; Ṣāḥib b. ʿAbbād, el-Muḥīṭ, 4/197; İbn Fāris, Mucmelu’l-Luġa, 1/305; Cevherī, eṣ-Ṣıḥāḥ, 4/1472; Iṣfehānī, el-Mufredāt, 268).
Kur’an’da bir yerde geçmektedir. Bu yerde (el-Māʾide 5/3) yenilmesi haram olan hayvanlar sıralanır. Bu kelime tefsirlerde iple, elle veya başka bir şekilde ölünceye kadar nefesi kesilerek boğulan hayvan olarak yorumlanır (Ṭaberī, Cāmiʿu’l-Beyān, 8/55-56; Vāḥidī, et-Tefsīru’l-Basīṭ, 7/239-240; Rāzī, Mefātīḥu’l-Ġayb, 11/135; Ḳurṭubī, el-Cāmiʿ, 7/270; Ebū Ḥayyān, el-Baḥru’l-Muḥīṭ, 3/426).
ĠARİḲA | غَرِقَ
Sözlükte ġariḳa غَرِقَ “boğulmak, suda boğulmak, suya batmak” anlamına gelmektedir. Nitekim غَرِقَتِ السَّفِينَةُ فِي الْمَاءِ cümlesi geminin suya battığını anlatır. أَغْرَقَ ve غَرَّقَ ise “boğmak, suya daldırıp boğmak” manasındadır. Suda boğulan adam için رَجُلٌ غَرِقٌ/غَرِيقٌ kullanılır. Boğulma eylemine benzediği için borç batağına saplanan ve sıkıntıya düşen kimseye de غَرِقَ الدَّيْنَ أَوِ الْبَلْوَى ile işaret edilir. أَغْرَقَ الْإِنَاءَ kaba su doldurmayı; أغْرَقَ فِي الْقَوْلِ أوِ الْعَمَلِ sözü ve işi uzatmayı; غَرَّقَ فِي الْقَوْسِ yayı aşırı şekilde germeyi belirtir. اِغْتَرَقَتِ الْفَرَسُ الْخَيْلَ “At, sürüye karışıp yarıştı.” anlamındadır (Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-ʿAyn, 3/276; Ṣāḥib b. ʿAbbād, el-Muḥīṭ, 4/528-529; İbn Fāris, Mucmelu’l-Luġa, 3/694; Cevherī, eṣ-Ṣıḥāḥ, 4/1536).
Kur’an’da 23 yerde geçmektedir. Bu yerlerde şu manalardadır: 1. Boğmak. (el-Baḳara 2/50; el-ʾAʿrāf 7/64). 2. Boğulmak (Yūnus 10/90). 3. Boğulan (Hūd 11/37). 4. Ölüm meleğinin kafirlerin canını boğarcasına söküp alması (en-Nāziʿāt 79/1). وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا ayetindeki kelime tefsirlerde; ölüm meleğinin kafirlerin canını söküp alması, yıldızların batması, savaşan gazilerin ok atmak için yayı germesi, atların savaş meydanında koşması gibi birden fazla manada yorumlanmıştır (Ṭaberī, Cāmiʿu’l-Beyān, 15/307, 23/36, 24/56-59; Vāḥidī, et-Tefsīru’l-Basīṭ, 23/155-159; Zemahşerî, Keşşâf, 6/219; Rāzī, Mefātīḥu’l-Ġayb, 31/28-33; Ḳurṭubī, el-Cāmiʿ, 22/37-38; Ebū Ḥayyān, el-Baḥru’l-Muḥīṭ, 8/411).
KARŞILAŞTIRMA
İnḫaneḳa ve ġariḳa “boğulmak” manası bakımından yakın anlamlı olsa da bu kelimelerin arasında bazı farklar vardır. İnḫaneḳa kelimesinde aslolan mana öldürünceye kadar boğazın sıkılmasıdır. Nitekim Kur’an’da geçen el-münḫaniḳa da elle, iple veya başka bir yolla boğazı sıkılarak boğulan hayvanları ifade etmektedir. Ġariḳa ise bir şeyin, başka bir şeyi iradesi ve seçim hakkını ortadan kaldıracak düzeyde kaplaması, kuşatması ve böylece onun gücünü ve etkisini kırması/ortadan kaldırması anlamındadır. Dolayısıyla suyun insanı kaplayarak boğması ve gemiyi de kuşatarak batırması bu doğrultuda anlaşılabilir (Muṣṭafavī, et-Taḥḳīḳ, 3/155, 7/257; Kubeysī, Mevsūʿa, 4/301).
اِنْخَنَقَ | غَرِقَ