EL-ÜCĀC | اَلْأُُجاَجُ
Sözlükte el-ücāc اَلْأُُجاَجُ “alevlenmek, şiddetlenmek; ses ve uğultu çıkarmak” şeklinde iki temel anlamı olan أَجَّ kökünden türemiştir. Bu kökün türevleri herhangi bir eylem ve nesnenin fazla ve aşırı oluşunu ifade eder. Nitekim إئْتَجَّ النَّهاَرُ ile günün aşırı sıcak olduğu kastedilir. Deve kuşunun hızlı koşarken işitilecek kadar ses çıkarması أَجَّ الظَّلِيمُ ifadesiyle anlatılır. أَجَّ فىِ سَيْرِهِ cümlesi “Koşar adımlarla hızlı biçimde yürüdü.” anlamındadır. اَلْمَاءُ اَلْأُُجاَجُ ise “acı ve tuzlu su” demektir (Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-ʿAyn, 1/57; İbn Dureyd, Cemheratu’l-Luġa, 54; Ezherī, Tehzību’l-Luġa, 11/234; İbn Fāris, Muʿcem, 1/8-9; Cevherī, eṣ-Ṣıḥāḥ, 297; ʾIṣfehānī, el-Mufredāt, 10).
Kur’ân’da üç yerde geçmektedir. Bu yerlerde içilemeyecek kadar çok acı, tuzlu ya da sıcak su anlamındadır (el-Furḳān 25/53; Fāṭır 35/12; el-Vāḳıʿa 56/70) (Māverdī, en-Nuket, 4/150-151; Ebū Ḥayyān, el-Baḥru’l-Muḥīṭ, 7/464; ʾĀlūsī, Rūḥu’l-Meʿānī, 19/34, Muḥammed Vāʿiẓ Zāde v.dğr., el-Muʿcem fī Fıḳhi Luġati’l-Ḳurʾān, 1/345-346).
EL-ḪAMṬ | اَلْخَمْطُ
Sözlükte el-hamṭ اَلْخَمْطُ “pürüzsüz olmak; saldırmak” şeklinde iki temel anlamı olan خَمَطَ fiilinden türemiştir. Dikensiz meyve, derisi yüzülmüş hayvan ve yenmeyecek derecede tadında acılık bulunan bitkiye el-ḫamṭ denir. الخَمْطَةُ ise ekşimiş, tadı acı olan içki için kullanılır. تَخَمَّطَ الْفَحَلُ damızlık devenin dişi deveyi görünce galeyana gelerek böğürmesini, تَخَمَّطَ الرَّجُلُ ise kişinin hiddetlenip öfkelenmesini anlatır (Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-ʿAyn, 1/444; Ezherī, Tehzību’l-Luġa, 7/259; İbn Fāris, Muʿcem, 2/220; Cevherī, eṣ-Ṣıḥāḥ, 1125; Zemaḫşerī, Esāsu’l-Belāġa, 1/267).
Kur’ân’da bir yerde geçmektedir (Sebeʾ 34/16). Bu kelimeye genellikle erâk ağacı, acı meyve, dikenli ya da dikensiz ağaç şeklinde değişik anlamlar takdir edilmiştir (Māturīdī, Teʾvīlāt, 11/417; Vāḥidī, et-Tefsīru’l-Basīṭ, 18/344-346; Zemaḫşerī, el-Keşşāf, 5/116; İbn ʿAṭiyye, el-Muḥarraru’l-Vecīz, 7/166-167).
el-Ücāc ve el-ḫamṭ “acı olma/acılık” manası bakımından yakın anlamlı olmakla birlikte bu kelimelerin arasında bazı farklar bulunmaktadır. el-Ücāc aşırı tuzlu olmaktan dolayı acıya çalan tadı, el-ḫamṭ ise bir nesnedeki aşırı acılığı ifade etmektedir. Dolayısıyla ücācda tuzluluk niteliği, ḫamtta ise nesnenin bizatihi kendisinden kaynaklanan acılık öne çıkmaktadır. Diğer taraftan ücāc daha çok içilemeyecek ölçüde acı/tuzlu olan su için kullanılırken, ḫamṭ tadı aşırı derece acı olan içki, süt gibi herhangi bir yiyecek ve içecek için kullanılmaktadır (İbn ʿAṭiyye, el-Muḥarraru’l-Vecīz, 7/176, 208; Muṣṭafavī, et-Taḥḳīḳ, 1/39-40; 3/149).
اَلْأُُجاَجُ | اَلْخَمْطُ