ET-TE‘AFFÜF | التَّعَفُّفُ
Sözlükte et-teʽa‘ffüf التَّعَفُّفُ ʽa-f-f عَفَفَ kökünden türemiştir. et-Teʽa‘ffüf birincisi “çirkin/iğrenç şeyden kaçınma” ve ikincisi de “bir şeyin az oluşuna" delalet etme olmak üzere iki temel anlama sahiptir. İnsana yakışmayan şeylerden uzak durmayı anlatmak için العِفَّة denmesi ilk anlamına ilişkindir. Sağıldıktan sonra memede arta kalan sütün العُفّة/العُفافَة diye isimlendirilmesi de ikinci anlamına yönelik bir kullanımdır. et-Teʽa‘ffüfün "memede arta kalıp toplanan sütü içmek" manasında kullanılması kaçınma ile bir şeyin az oluşu arasında bir bağ olduğunu gösterir. Bu bağ “elde kalan az şeyle yetinerek daha fazlasından uzak durmak” şeklinde ifade edilebilir (Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-ʿAyn, 3/190; İbn Dureyd, Cemheratu’l-Luġa, 1/155; İbn Fāris, Muʿcem, 4/3; Semīn el-Ḥalebī, ʿUmdetu’l-Ḥuffāz, 3/97).
Kur’an’da türevleriyle ilk anlamıyla ilişkili olarak dört yerde geçmektedir. Bu yerlerde şu manalardadır: 1. Kanaatkârlıktan ve hayâdan dolayı kimseden bir şey istememek (el-Baḳara 2/273). 2. Yetimin malına el uzatmamak ve ondan uzak durmak (en-Nisāʾ 4/6). 3. Haramdan uzak durarak iffetli olmak (en-Nūr 24/33). 4. Örtünmek suretiyle iffetini korumak (en-Nūr 24/60). (Ṭaberī, Cāmiʿu’l-Beyān, 5/27, 6/410-417, 17/275-276, 364; ez-Zemaḫşerī, el-Keşşāf, 1/503, 2/24, 4/301, 322; İbn ʿAṭiyye, el-Muḥarraru’l-Vecīz, 2/89, 473, 6/381, 409).
EL-MUḤṢAN | المُحْصَنُ
Sözlükte el-muḥṣan المُحْصَنُ “korumak/korunmak, gözetmek, engellemek, menetmek, sağlamlaştırmak ve ulaşılması zor korunaklı olmak” anlamlarına gelen ḥ-ṣ-n حَصُنَ kökünden türeyen bir isimdir. Temel anlamı الدِّرْعُ الحَصينَة “koruyan sağlam zırh” ifadesinde olduğu gibi korunma ve sağlamlıktır. Bu manada atlara, özellikle de erkek olanlarına فَرَسٌ حِصانٌ denilmesi binicisini tehlikelerden koruması ya da soylu dişi atlar için damızlık olarak muhafaza edilip elde tutulmalarıyla ilişkilidir. el-Muḥṣan genel olarak ilişilmesi yasaklanan ve koruma altında tutulan varlıkları ifade eder. Ayrıca kelimenin kök anlamlarıyla bağlantılı olarak eşi tarafından korunan evli kadına مُحْصَنَةٌ إمْرَأةٌ, kendi eşini ve iffetini koruyan kadına ise مُحْصِنَةٌ إمْرَأةٌ denilir. Buna göre her iffetli kadın için hem muḥṣan hem de muḥṣin sıfatı kullanılırken eşleri tarafından korunan bütün evli kadınlar ise sadece muḥṣan olarak nitelenir (Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-ʿAyn, 1/325; İbn Dureyd, Cemheratu’l-Luġa, 1/543-544; İbn Fāris, Muʿcem, 2/69; el-Cevherī, eṣ-Ṣıḥāḥ, 5/2101; Zemaḫşerī, Esāsu’l-Belāġa, 1/194).
Kur’an’da türevleriyle 18 yerde geçmektedir. Bu yerlerde şu manalardadır: 1. Sağlam ve korunaklı yer, kale (el-Ḥaşr 59/2, 14). 2. Saklamak, korumak (Yūsuf 12/48; el-Enbiyāʾ 21/80). 3. Namusunu hayâsızlıktan koruyarak iffetli olmak (el-Māʾide 5/5; en-Nisāʾ 4/24, 25). 4. Evli kadın (en-Nisāʾ 4/24) 5. Hür kadın (en-Nisāʾ 4/25; el-Māʾide 5/5). (Māverdī, en-Nuket, 1/469-473, 2/17 3/460, 469, 4/101; ez-Zemaḫşerī, el-Keşşāf, 2/56-57, 58-60, 200, 4/159, 163, 280 6/74; el-Kebīsī, Mevsūʿa, 3/326-327).
KARŞILAŞTIRMA
et-Teʽa‘ffüf ve el-muḥṣan “iffetli olmak” manası bakımından yakın anlamlı olsa da bu kelimelerin arasında bazı farklar vardır. A-f-f ve türevleri رَجُلٌ عَفٌّ örneğinde olduğu gibi genellikle erkeklerin bir sıfatını anlatmaktadır. Kur’an’daki kullanımlarının tamamı erkeklerin tutumlarıyla ilişkilendirilmiştir. Ḥ-ṣ-n ve türevleri ise مُحْصنَةٌ إمْرَأةٌ nitelemesinde olduğu gibi genellikle kadının korunmasını belirtmektedir. Teʽa‘ffüf insanın şehevî duygulara ve yönelişlere karşı nefsini korumasını, muḥṣan ise maddi ya da manevi olsun mutlak anlamda koruma/korunmayı ifade etmektedir. (Muṣṭafavī, et-Taḥḳīḳ, 2/275-276, 8/219-220).
التَّعَفُّفُ | المُحْصَنُ