EL-CENNE | اَلْجَنَّةُ
Sözlükte “bahçe ve özel olarak hurma bahçesi” anlamına gelen el-cenne الجَنَّة kelimesi, جَنَنَ kökünden türemiş bir isimdir. “Gizli olmak ve gözle görülmemek” bu kökün temel manasıdır. Nitekim أَجَنَّهُ اللَيْلُ ve جَنَّ عَلَيْهِ اللَيْلُ “Gece onu karanlığıyla gizledi, örttü”; اِسْتَجَنَّ فُلَانٌ ise “Adam gizlendi.” demektir. Bahçe, ağaçlarının toprağı örtüp gizlemesi sebebiyle el-cenne ismini almıştır. اَلْجِنُّ/اَلْجِنَّةُ gözle görülmeyen varlıklar; اَلْجَنِينُ anne karnındaki bebek ve kabirdeki ölü; اَلْمَجْنُونُ zihinsel özürlü veya cinlerle irtibatlı kişi; uzun hurma ağacı; اَلْجَانُّ görülmeyen varlık ve beyaz renkli yılan; اَلْمِجَنُّ kalkan; اَلْجُنَّةُ örtü ve kalkan; اَلْجَنَنُ kabir ve kefen; اَلْجَنَانُ karanlık gece, gizli mesele, kalp ve kalabalık topluluk; الْمَجَنَّة ise gizlenme yeri ve cinlerin bulunduğu yer için kullanılır (Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-ʿAyn, 1/267-268 Ezherī, Tehzību’l-Luġa, 10/496-503; el-Cevherī, eṣ-Ṣıḥāḥ, 5/2093-2095; ʾIṣfehānī, el-Mufredāt, 98).
Kur’an’da türevleriyle birlikte 201 yerde geçmektedir. Bu yerlerde şu manalarda kullanılmıştır: 1. Gecenin kararması (el-Enʿâm 6/76). 2. Bahçe (el-Baḳara 2/265; eş-Şuʿarâʾ 26/57). 3. Ebedî bir yurt olan cennet (el-Baḳara 2/25, 82; er-Raḥmân 55/46). 4. Görülmeyen varlık (el-Enʿâm 6/100; Hûd 11/119). 5. Cinlenmiş/mecnun (el-Aʿrâf 7/184; el-Ḥıcr 15/6). 6. Kalkan (el-Mücâdele 58/16). 7. Cenin (en-Necm 53/32).
EL-ḤADÎḲA | اَلْحَدِيقَةُ
Sözlükte “yuvarlak, etrafı bir duvar, tepeler vb. şeylerle çevrili bahçe” anlamına gelen el-ḥadîḳa اَلحَدِيقَةُ kelimesi, حَدَقَ kökünden türemiş bir isimdir. “Çepeçevre sarmak, kuşatmak” bu kökün temel manasıdır. Nitekim حَدِق بِهِ ,أَحْدَق بِهِ ,حَدَّقَ بِهِ ve اِحْدَوْدَقَ بِهِ “Etrafını kuşattı” demektir. اَلْحَدَقَةُ göz irisine; اَلْحَدَقُ ise patlıcana denir (Ezherī, Tehzību’l-Luġa, 4/34; Ṣāḥib b. ʿAbbād, el-Muḥīṭ, 2/341; İbn Fāris, Muʿcem, 2/33; İbn Sīde, el-Muḫaṣsaṣ, 10/132; İbn Sīde, el-Muḥkem, 2/567; Semīn el-Ḥalebī, ʿUmdetu’l-Ḥuffāz, 1/383).
Kur’an’da üç yerde geçmektedir. Bu yerlerde şu anlamlardadır: 1. Bahçe (en-Neml 27/60; ʿAbese 80/30). 2. Ebedî yurt olan cennet (en-Nebeʾ 78/32).
ER-RAVḌA | اَلرَّوْضَةُ
Sözlükte “geniş, içi suyla doldurulmuş ve toprağı suyla yumuşatılmış bahçe” anlamına gelen er-ravḍa اَلرَّوْضَةُ kelimesi, رَوَضَ kökünden türemiş bir isimdir. “Genişletmek, doldurmak ve yumuşatmak” bu kökün temel anlamıdır. Nitekim اِسْتَرَاضَ الْمَكَانُ “Mekân genişledi”; أَرَاضَ الْوَادِي ve أَرَاضَ الْحَوْضُ “Vadi/havuz suyla doldu”; أَتَانَا بِإِنَاءٍ يُرِيضُ كَذَا وَكَذَا رَجُلاً “Bize şu kadar adamı suya kandıracak büyüklükte (suyla dolu) bir kap getirdi” ve رُضْتُ النَّاقَةَ “Huyunu yumuşatmak için deveyi eğittim, alıştırdım” demektir. ُاَلرِّيَاضَة ise spor ve alıştırma için kullanılır (Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-ʿAyn, 2/162; İbn Fāris, Muʿcem, 2/459; İbn Fāris, Mucmelu’l-Luġa, 406; İbn Sīde, el-Muḫaṣsaṣ, 10/132; İbn Sīde, el-Muḥkem, 8/245; ʾIṣfehānī, el-Mufredāt, 207; İbnu’ş-Şecerī, Mā ʾİttefeḳa Lafzuhu, 161).
Kur’an’da iki yerde geçmektedir. er-Rūm 30/15. ayetinde ebedî yurt olan "cennet" anlamındadır. eş-Şūrā 42/22. ayetindeki رَوْضَاتُ الْجَنَّاتِ kullanımında ise cennetteki hoş ve güzel bahçelere işaret etmektedir.
EL-FİRDEVS | اَلْفِرْدَوْسُ
Sözlükte “içinde akan su, üzüm, hurma ağaçları, birçok bitki ve meyve çeşidi bulunan verimli bahçe” anlamına gelen el-firdevs اَلْفِرْدَوْسُ kelimesi, فَرْدَسَ kökünden türemiş bir isimdir. “Bolluk ve genişlik” bu kökün temel anlamıdır. Nitekim صَدْرٌ مُفَرْدَسٌ “Geniş göğüs” demektir (Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-ʿAyn, 3/310; İbn Dureyd, Cemheratu’l-Luġa, 2/1146; Ezherī, Tehzību’l-Luġa, 13/151; İbn Sīde, el-Muḥkem, 8/648-649; Semīn el-Ḥalebī, ʿUmdetu’l-Ḥuffāz, 3/213; Sāmerrāʾī, Fī’l-Muṣṭalaḥi’l-İslāmī, 27).
Kur’an’da iki yerde geçmektedir. el-Müʾminūn 23/11. ayetinde ebedî yurt olan "cennet" manasındadır. el-Kehf 18/107. ayetindeki جَنَّاتُ الْفِردَوْسِ kullanımında ise cennetin özel isimlerinden birine işaret etmektedir.
KARŞILAŞTIRMA
el-Cenne, el-ḥadîḳa, er-ravḍa ve el-firdevs kelimeleri bahçe manası bakımından yakın anlamlı olsa da bu kelimeler arasında bazı farklar vardır. el-cenne, sık ağaçlarının toprağı örtüp gizlediği bahçedir. el-ḥadîḳa etrafı çevrili, içerisinde pınarı ve meyve ağaçları bulunan bahçedir. er-Ravḍa geniş, sulak, toprağı yumuşak, tarıma elverişli bahçedir. el-Firdevs ise geniş, verimli ve içerisinde türlü meyvelerin bulunduğu bahçe demektir. Cennete bu ismin verilmesinde o ebedî yurdun azamet ve genişliğine vurgu yapılmaktadır. el-Cenne, gizli nimetlerin bulunduğu ebedî saadet yurdunu anlatırken; er-ravḍa kelimesinde aşikâr nimet ve lütufların bulunduğu ebedî saadet yurduna işaret etmektedir (el-Kebīsī, Mevsūʿa, 11/111-112; Muḥammed Dāvūd, Muʿcem, 397, 401).
اَلْجَنَّةُ | اَلْحَدِيقَةُ | اَلرَّوْضَةُ | اَلْفِرْدَوْسُ